Historia badań

16.12.2020

   Grodzisko „Wały Królewskie” znane było ludności regionu ze względu na zachowane obwarowania od wielu wieków. Położone jest tuż nad płaskim dnem doliny rzeki Ropy (szer. geograficzna 49°44′00″; dług. geograficzna 21°25′53″). Wzgórze z grodziskiem o bardzo stromych zboczach (N, S, E), nachylonych 20-40°, wznosi się prawie 30 m ponad otaczające je z trzech stron doliny. Stanowisko należy do najważniejszych zabytków archeologicznych w Polsce i wpisane jest do rejestru zabytków. Jest to obiekt o szczególnej wartości historycznej i kulturowej. Naturalna niedostępność chroniła go przed zniszczeniem. Odkryto tu najstarsze osady obronne z dotąd znanych w Polsce i stwierdzono pierwsze ślady oddziaływania cywilizacji anatolijsko-bałkańskiej na tereny ziem polskich. Jest to też jedno z najstarszych i najlepiej zachowanych grodzisk słowiańskich (770-1031 po Chrystusie), zajmujące prawie 3,5 ha powierzchni. Jego wały obronne licząc od podstawy nasypów dochodzą jeszcze dzisiaj do 10 m wysokości.

   W początkach XIX wieku odkryto tu 3 bożyszcza pogańskie. Na miejsce to badacze starożytności zwrócili szczególniejszą uwagę już w XIX wieku, a w XX prace wykopaliskowe miały tu miejsce wielokrotnie. Pierwsze profesjonalne badania przeprowadziła tu w 1957 roku Karpacka Ekspedycja Archeologiczna kierowana przez Andrzeja Żakiego. W roku 1958 i 1962 badaniami wykopaliskowymi kierował archeolog Antoni Kunysz. Potwierdzono istnienie grodziska wczesnośredniowiecznego  i  odkryto zabytki, które datowano na inne okresy pradziejów. Później, obecność wśród nich fragmentów ceramiki kultury mierzanowickiej stwierdził Michał Parczewski, a kultury Otomani-Füzesabony Jan Gancarski. Sławę Trzcinicy i rewelacyjne wyniki naukowe przyniosły badania prowadzone przez Jana Gancarskiego w latach 1991-1998, 2005-2009. Objęły one łącznie ponad 20 arów powierzchni obiektu i miały charakter interdyscyplinarny.

   W początkach epoki brązu zbudowano tu osadę warowną. Broniona była ona wałem drewniano-ziemnym z palisadą, fosą i samą stromizną stoków. Mieszkała w niej ludność grupy pleszowskiej kultury mierzanowickiej (2100-1650 przed Chrystusem), pozostająca pod silnymi wpływami zakarpackimi. Silnie ufortyfikowana osada grupy pleszowskiej zajmowała przestrzeń 60 arów, od stron południowej i zachodniej broniona była wałem o ścianach wykonanych z drewna i wnętrzu wypełnionym ziemią. Z pozostałych stron osady broniły bardzo strome stoki i rząd palisady. Brama wjazdowa znajdowała się od strony wysoczyzny zachodniej. W latach 1650-1350 przed Chrystusem żyła tu zakarpacka ludność kultury Otomani-Füzesabony, o bardzo wysokim poziomie cywilizacyjnym. Być może przejęła gród i zasymilowała jego wcześniejszych mieszkańców w sposób pokojowy. Zbudowała ona drogę i bramę wjazdową do grodu, wzmocniła obwarowania, a po ich pożarze odbudowała fortyfikacje i powiększyła osadę, zabezpieczając ją palisadą i fosą od strony najłatwiejszego dostępu. Gród otomański miał prawie 2 hektary powierzchni, składał się z okazałego akropolu i podgrodzia. W tym czasie miały tu miejsce oddziaływania kulturowe wielkich cywilizacji basenu Morza Śródziemnego, ale także od północy docierały tu wpływy kultury trzcinieckiej. Mamy tu bowiem do czynienia ze znaczącym pradziejowym centrum kulturotwórczym. W czasie ostatnich badań wykopaliskowych stwierdzono tu także ślady pobytu ludności w okresie wpływów rzymskich.

   We wczesnym średniowieczu, w latach 780-1031 po Chrystusie, znajdował się tu ośrodek lokalnej władzy, a potężny, wieloczłonowy gród zajmował ponad 3 ha powierzchni opasanej wałami o łącznej długości 1250 m. Umocnienia grodu w Trzcinicy były wielkimi konstrukcjami inżynieryjnymi naszych przodków.
W trakcie interdyscyplinarnych badań prowadzonych w Trzcinicy w latach 1991-1998 oraz 2005-2009 odkryto ponad 200 tysięcy zabytków archeologicznych i przebadano konstrukcje obronne. Znaleziono duże ilości naczyń glinianych oraz inne wyroby z ceramiki. Odkryto liczne zabytki kościane i rogowe, kamienne i krzemienne, unikalne zabytki z brązu i żelaza, przedmioty kultu, wytwory sztuki pradziejowej, narzędzia, broń i ozdoby. Znaleziono dowody dalekosiężnych kontaktów oraz uzyskano wiele danych dotyczących chronologii badanych osad, gospodarki i środowiska naturalnego. Na bazie tych ważnych odkryć archeologicznych dokonanych w Trzcinicy powstał w 1998 roku pomysł stworzenia na grodzisku i u jego podnóża skansenu archeologicznego.

   Badania na grodzisku „Wały Królewskie” kontynuowane były również w późniejszych latach (2013, 2014, 2015 i 2019). Zaskakującym odkryciem były pozostałości obiektu mieszkalnego, związanego prawdopodobnie z działalnością odlewniczą. W jego pobliżu odnaleziono duże ilości zabytków, m.in. amforę guzową oraz przepalone ziarna pszenicy płaskurki, prosa i żołędzi. Bardzo bogate wyposażenie domostwa świadczy o wysokiej randze w hierarchii społecznej rzemieślnika – brązownika. Niezwykle cenny okazał się srebrny skarb wczesnośredniowieczny, składający się z monet, różnego rodzaju ozdób, kawałków srebra i unikalnego okucia pochwy miecza.

   Do Muzeum Podkarpackiego w Krośnie w 2015 roku przekazane zostały złote bransolety odkryte podczas prac polowych w Dębowcu. Są to zabytki pochodzące prawdopodobnie z Kotliny Karpackiej, datowane na epokę brązu, kiedy to okolice Trzcinicy zamieszkiwane były przez ludność pochodzenia zakarpackiego. Bransolety są eksponowane w Skansenie.

  W 2016 roku do Skansenu został przekazany skarb składający się z czterech mieczy wykonanych z brązu, datowanych na okres pomiędzy 1200 a 1050 rokiem przed Chrystusem. Odkryte zostały przypadkowo w okolicy Nowego Żmigrodu, przez panów Michała Marka i Jakuba Marchewkę. Zabytki zostały poddane konserwacji, można je podziwiać w Skansenie.